Vele gezichten

Toen ik 8 jaar was had de moeder van mijn beste vriendje K. Het hele woord mochten we niet uitspreken. Er werd überhaupt niet over gesproken. Ze had K en het was heel erg. En dat was het ook; een jaar later was ze er niet meer. Mijn vriendje moest verder zonder moeder.

Zo leerde ik K kennen als iets vreselijks. Een tijdje later mochten we het hele woord uitspreken. Niet meer K, maar zeggen waar het op staat: kanker. In die tijd stond kanker gelijk aan de dood. Had je kanker, dan ging je dood. Dat was het beeld en voor velen ook de daadwerkelijke ervaring. Dus, kanker moest aangepakt worden. Geld inzamelen dus, voor onderzoek. De ziekte bestrijden. KWF-kankerbestrijding.

Nog steeds gaan veel mensen dood aan kanker, maar er overleven ook steeds meer mensen. Mensen leven door met of na kanker. Daarmee is de eenduidige betekenis van het woord kanker verdwenen en is het afhankelijk geworden van de eigen ervaring. Toch is er nog steeds maar 1 woord: kanker.

Je kunt ziek zijn door de griep. Overmorgen ben ik vast alweer opgeknapt. Of je kunt het ‘flink te pakken hebben’ en dan kan het wel een weekje duren voor je weer ‘de oude’ bent. Of je bent echt ziek en dan kan je een tijd ‘uit de running’ zijn. Of levensbedreigend ziek zonder uitzicht op herstel.

Hoe zou het zijn als we die nuance ook bij kanker zouden hebben? ‘Ik heb een kankertje.’ Dat gaat snel weer over. Of ‘ik heb echt even een flinke kanker onder de leden’. Daar ben je dan wel even zoet mee. Of ‘ik heb ernstige kanker, levensbedreigend.’ Je moet toewerken naar afscheid nemen.

Vervreemdend om er zo over na te denken. En dan zie je meteen waar kanker over gaat. Kanker heeft iets anders dan ‘gewoon ziek zijn’. Het is levens veranderend. Dat maakt dat het woord kanker op zich staat, ook nu er minder mensen aan overlijden. Je kunt niet een beetje kanker hebben. Nee, kanker heb je en het verandert je. Dat geldt voor veel mensen die ermee te maken krijgen. Niet zoals bij een griepje, waar je even doorheen moet en je daarna weer de oude bent. Nee, je wordt niet meer de oude. Dat is precies het verschil.

Al is het woord hetzelfde gebleven, toch is de ervaring van kanker veelzijdiger geworden. En daarmee ook de beelden die het woord kanker oproept. Voor sommigen is het een zeker einde, op korte termijn. Of het staat voor pijn, voor lijden, voor afzien. Voor anderen is het een ommezwaai in hun leven. Een ‘wake up call’, waardoor de prioriteiten in het leven opeens veel zichtbaarder worden. Voor sommigen brengt het een kans, om het roer om te gooien. Voor anderen wordt kanker een vaste metgezel in het leven. Indringend, lastig, naar, maar niet levensbedreigend.

De afgelopen jaren heb ik vele mensen geïnterviewd over kanker. Voor de microfoon voor het podcastkanaal ‘Over kanker gesproken’ en voor de camera voor “Studio Kijk op kanker.’ Verschillende mensen met verschillende verhalen. Palliatief, curatief. Jong, oud. Man, vrouw. Zonder uitzondering maakt kanker indruk en verandert het de koers van het leven. Twee personen: degene vóór de kanker en degene ná de kanker.

Misschien is dat wel het meest opvallende voor me uit al die gesprekken: kanker is een woord met vele gezichten. Als je iemand spreekt is het waardevol om oog te hebben voor dat ene specifieke gezicht dat kanker heeft voor die persoon die je tegenover je hebt. Dat maakt kanker persoonlijk en de ander voelt zich gezien. Niet meer een anoniem taboe-woord of de letter K, maar een mens met een verhaal.

Noot:
Michel Daenen is directeur van Stichting Wegwijzer bij Kanker. Samen met een team van professionals en vrijwilligers zet hij zich in om aanvullende zorg en ondersteuning beter vindbaar te maken voor iedereen die te maken heeft met kanker www.wegwijzerbijkanker.nl. Daarnaast is hij bestuurslid van oncologisch nazorgcentrum Huis aan het Water (www.stichtinghuisaanhetwater.nl).