“Wat ziet u er goed uit mevrouw”

Een groot deel van de klachten in de gezondheidszorg gaat over communicatie. Maar wat is deze schadelijke communicatie? Psychologen Janine Westendorp en Liesbeth van Vliet van de Universiteit Leiden onderzochten wat ernstig zieke patiënten als schadelijke communicatie ervaren.

“Er is veel onderzoek gedaan naar helpende communicatie, maar wij wilden onderzoeken wat patiënten juist niet willen”, legt onderzoeksleider Dr. Liesbeth van Vliet uit. “In mijn werk als psycholoog zie ik vaak het effect van woorden van artsen op patiënten terug. Het gaat vaak om kleine nuances die nodig zijn, maar daar valt juist veel winst mee te behalen”, aldus onderzoeker en eerste auteur¹ Janine Westendorp.

Op basis van reacties van 74 patiënten met ongeneeslijke kanker hebben Westendorp en Van Vliet een Tabel ontwikkeld met een overzicht van mogelijk schadelijke situaties, inclusief voorbeelden van schadelijke communicatie, en van meer behulpzame communicatie. De resultaten van dit onderzoek zijn gepubliceerd in het Amerikaanse tijdschrift Cancer, maar zijn nu ook uitgebracht als poster om te dienen als hulpmiddel voor zorgverleners. Op de poster lichten Westendorp en Van Vliet een viertal voorbeelden uit van schadelijke communicatie, die in hun studie naar voren kwamen, aangevuld met helpende alternatieven.

“Ik zal u bellen..”
Patiënten hebben moeite met vage beloften van artsen, zoals: “Ik zal u bellen..”. Van Vliet: “Patiënten wachten dan de hele dag in spanning af. Waar mogelijk kunnen artsen beter aangeven dat ze tussen bepaalde uren zullen bellen.” Ook is het wenselijk dat artsen jargon vermijden, zodat patiënten goed begrijpen wat er gezegd wordt. Westendorp: “ik adviseer mijn patiënten vaak om hun vragen van tevoren op te schrijven en het gesprek met hun arts op te nemen, zodat ze thuis nog een keer kunnen luisteren wat de arts precies gezegd heeft.”

“U ziet er goed uit”
Een (goed bedoeld) compliment zoals “Wat ziet u er goed uit” kan als schadelijk worden ervaren, omdat dit niet altijd overeenkomt met hoe patiënten zich voelen. Sommige patiënten ervaren hierdoor geen ruimte meer om aan te geven dat ze zich niet goed voelen, aldus Van Vliet. Het compliment hoeft volgens de onderzoekers niet helemaal vermeden te worden, maar het is belangrijk om vervolgens ook de vraag te stellen of de patiënt zich ook goed voelt. Westendorp: “dit was een opvallende uitkomst van ons onderzoek. Ook als psycholoog let ik er nu op dat ik deze opmerking niet maak zonder daarbij te vragen hoe iemand zich echt voelt.”

“U moet binnen bepaalde tijd starten met chemo”
Na het horen van slecht nieuws staan patiënten voor ingrijpende besluiten over het volgen van behandelingen zoals een chemokuur of immunotherapie. Velen ervaren dwingend taalgebruik zoals: “u moet binnen een week beginnen met chemo” als schadelijk. Patiënten hebben behoefte aan uitleg over waarom een bepaalde behandeling de verstandigste keuze lijkt. Patiënten verschillen van mening over wie beslist over de keuze van de behandeling. Westendorp: “Sommigen willen samen de beslissing nemen, anderen willen dat vooral zelf doen. Het advies is dan ook om patiënten te vragen naar hun voorkeur.”

 “De tumor lijkt niet te groeien dus het gaat goed, fijn”
Patiënten ervaren het als schadelijk wanneer ze niet als persoon worden gezien, maar er enkel gefocust wordt op hun medische situatie. Westendorp: “patiënten vinden het belangrijk dat een arts interesse in hen heeft als persoon, en ze niet het gevoel krijgen een ‘nummer’ te zijn. Een korte vraag naar hoe het thuis gaat kan een patiënt al het gevoel geven gezien te worden.”

“Met deze voorbeelden hopen wij zorgverleners bewust te kunnen maken van de invloed van hun communicatie op het welzijn van de patiënt”; zo besluiten Westendorp en Van Vliet.

Voor alle schadelijke en helpende voorbeelden uit dit onderzoek, zie de Tabel: scan de QR code linksboven op de poster.

¹Artikel:Westendorp, J., Evers, A. W., Stouthard, J. M., Budding, J., van der Wall, E., Plum, N. M., … & Van Vliet, L. M. (2022). Mind your words: Oncologists’ communication that potentially harms patients with advanced cancer: A survey on patient perspectives. Cancer, 128(5), 1133-1140.

Note:
Dr. Liesbeth van Vliet werkt als KWF Young Investigator/universitair docent bij de afdeling Gezondheids-, Medische en Neuropsychologie van de Universiteit Leiden. Ze heeft gastaanstellingen bij o.a. het OLVG Amsterdam.

Janine Westendorp MSc werkt als psycholoog bij het Helen Dowling Instituut (psychologische zorg voor mensen met kanker en hun naasten). Ze doet daarnaast promotieonderzoek bij de Universiteit Leiden naar het optimaliseren van zorgverlener-patiënt communicatie.