Werk maken van werkgeluk
Delen:
Werken in de (psychosociale) oncologie betekent dagelijks zorgen voor het welzijn van mensen met kanker. Zorgen is geven; geven kost energie. Blijven geven lukt alleen als je goed voor jezelf zorgt. Hoe doe je dat? Het begrip ‘Werkgeluk’ lijkt hier een sleutel. Psychologen Ad Bergsma en Erwin Klappe schreven hierover hun ‘Handboek Werkgeluk’ en geven tips hoe je zelf jouw werkgeluk kan vergroten.
In het eenvoudigste model wordt werkgeluk voorgesteld als piramide met drie lagen (Hamburger, 2011). In de onderste, breedste laag, vind je ‘plezier’: heb je lol in je werk, kun je goed opschieten met je collega’s? De middelste laag gaat over ‘voldoening’: geeft het werk energie, in hoeverre kun je je kwaliteiten en talenten benutten? Tot slot staat in de top van de piramide ‘zingeving’: maak jij met je werk je idealen waar, welke bijdrage lever jij met je werk? Samen maken ze je werkgeluk.
Aan de hand van een grootschalige interventie in het Amphia ziekenhuis in Breda met meer dan 1000 deelnemers werd onderzocht hoe werkgeluk kan worden bereikt in de zorg, waar werkdruk en regeldruk dreigen te leiden tot verzuim en vertrek van medewerkers. Ad: ‘Werken in de zorg is ontzettend waardevol. Maar als je jezelf daarbij totaal vergeet en overbelast, dan raak je plezier en voldoening kwijt. Je hebt evenwicht nodig tussen de dingen die je voor jezelf en voor anderen doet om niet opgebrand te raken.’ Erwin: ‘Je zou kunnen spreken over het rendement van werkgeluk. Bij het Amphia trainden we een groep werknemers in werkgeluk en zagen we dat het werkverzuim meer afnam ten opzichte van een niet-getrainde controlegroep. Dus het is met werkgeluk vaak ook een kwestie van preventie in plaats van curatie.’
Werkgeluk heeft niet alleen effect op de medewerkers, maar ook op de patiënten. Erwin: ‘Op afdelingen waar we aan de slag gingen met werkgeluk, beoordeelden de patiënten de zorg als prettiger dan op afdelingen die als controlegroep dienden.’ Ad: ‘Op afdelingen waar het werkgeluk hoog is, is men meer bereid om fouten te rapporteren, daarvan te leren, en worden uiteindelijk gemiddeld minder fouten gemaakt.’ Erwin: ‘We zagen dat de ‘Veilig Incident Melden’-meldingen toenamen naarmate we meer aan de slag gingen met werkgeluk. Hoe kan dat nou: hoe gelukkiger, hoe meer fouten? Bij navraag bleek dat men zich veiliger voelde om te durven melden. Je hoopt dat er een sfeer van vertrouwen en veiligheid ontstaat doordat mensen iets over zichzelf vertellen, over wat hun werkgeluk in de weg zit, soms de privésituatie erbij. Dat ebt door naar de werkvloer.’
Belangrijk dus om goed voor je werkgeluk te zorgen, maar hoe doe je dat? Zaken als werkdruk, regeldruk, en sfeer op de afdeling lijken wellicht niet binnen jouw invloed als medewerker liggen, maar toch gaat werkgeluk juist uit van eigen mogelijkheden. Erwin: ‘De leidinggevende en organisatie hebben een faciliterende rol, maar de verantwoordelijkheid ligt primair bij de medewerker.’ Werkgeluk begint dus bij jezelf. De volgende tips kunnen jou daarbij helpen.
Tip 1: Ga (regelmatig) na hoe het met je eigen werkgeluk is gesteld
Erwin: ‘Het kan eigenlijk al helpen om drie rapportcijfers (van 0 tot 10) te geven aan je werkgeluk voor plezier, voldoening en zingeving. Dat doe ik zelf ook elke maand. En zodra je dat doet, wordt al enigszins duidelijk waar je grootste uitdaging ligt.’ Vervolgens ga je na waarom je deze rapportcijfers geeft, en hoe je beter kan aansluiten bij jouw wensen en wat voor jou werkt. Dat noem je job crafting. Wat werkt, is sterk afhankelijk van je persoonlijkheid. Erwin: ‘Om een voorbeeld van mijzelf te geven: door het thuiswerken heb ik momenteel minder plezier, omdat ik vrij extravert van aard ben. Ik heb het contact met anderen nodig. Hoe zorg ik ervoor dat ik dat krijg, ondanks het thuiswerken?’.
Tip 2: Zoek naar de mogelijkheden binnen de situatie
Job crafting veronderstelt een bepaalde ‘maakbaarheid’, maar die is lang niet in iedere situatie van toepassing. Ad: ‘Een deel van ons werkgeluk hangt af van hoe we naar de werkelijkheid kijken. Als je als verpleegkundige bij een oudere aan de deur staat bij wie je steunkousen gaat aandoen, dan is de kunst om niet te denken “O god, ik heb maar drie minuten voor mevrouw Jansen en dat is te weinig!”, maar om te zeggen: “Ik heb drie minuten en wat kan ik in die drie minuten betekenen voor mevrouw Jansen?” Er zit een groot deel van mindset in.’ Erwin vult aan: ‘Ik denk dat dat de crux is van werkgeluk: ben je in staat om de werkelijkheid te accepteren, hoe lastig die soms ook is, en daarbinnen te kijken naar de mogelijkheden? Stel, je hebt een slechte relatie met je leidinggevende, kan ik eens met hem bespreken wat ik mis in deze relatie? Er zijn veel dingen die je kan bedenken die zorgen dat je in je ‘eigen leiderschap’ blijft. En natuurlijk is het af en toe ook goed dat je moppert en klaagt en baalt, ik wil niet zeggen dat dat niet mag, maar op een gegeven moment is het een keer voldoende en kun je zeggen: wil je nu echt de situatie voor jezelf leuker maken, begint dat met acceptatie.’
Tip 3: Betrek je collega’s
Ad: ‘Iedere professional in de gezondheidszorg heeft eigen wensen: de een vindt het prettig om technisch-complexe zorg te leveren, een ander leeft op als hij een fijn gesprek heeft met de patiënt. Dus probeer het werk zo te organiseren dat je de dingen doet die het beste bij je passen, in afstemming met je team. Misschien is er wel een collega die veel plezier heeft in taken die jou minder liggen.’ Ook de leidinggevende krijgt een steeds belangrijkere rol: ‘Een leidinggevende kan het werkgeluk enorm stimuleren, maar kan het werkgeluk ook breken’, aldus Erwin. ‘De leidinggevende wordt steeds meer uitgerust met coachende vaardigheden: individuen, maar ook een team als geheel, hoe kun je die nu begeleiden naar meer plezier, zingeving, en voldoening in werk?
Tip 4: Heb aandacht voor wat al goed is/gaat
Ad: ‘Een van de grote tekortkomingen van het menselijk brein is dat alle dingen die goed gaan, heel snel ‘gewoon’ worden. Om dat te voorkomen, kan je bijvoorbeeld stilstaan bij de goede dingen die je hebt; daar bestaan eenvoudige dankbaarheidsoefeningen voor. Bijvoorbeeld aan het einde van de dag opmerken: “Ik heb veel voldoening gehaald uit dat ene gesprek met die patiënt en zijn familie, en omdat we het zo goed hebben kunnen doorspreken, zijn we tot een keuze voor een behandeling gekomen”.’ Erwin: ‘Maar ook stil staan bij de progressie die je boekt iedere dag. Ik denk dat dat ook belangrijk is voor de motivatie.’
Tip 5: Gun jezelf tijd
Bovenstaande tips kunnen je bewuster maken van je werkgeluk, maar verwacht niet direct grote effecten. Werkgeluk is ook een kwestie van proberen en leren, en dat kost tijd. Ad: ‘Als je naar psychologisch onderzoek kijkt, krijg je achteraf wel spijt van dingen die je niet geprobeerd hebt, maar geen spijt van de dingen die je geprobeerd hebt maar niet helemaal gelukt zijn. Je kan werkgeluk niet beetpakken door een recept te volgen dat gegarandeerd werkgeluk verhoogd. Dus misschien heb je wel jaren nodig om ergens mee te leren omgaan. Het is een enorm ontwikkeltraject.’
Conclusie
Uiteindelijk blijft werkgeluk iets intrinsieks, en hopelijk inspireert dit artikel je om iets te veranderen richting meer werkgeluk. Ad: ‘Werkgeluk maakt het leven makkelijker, het maakt het werk makkelijker, maakt de kans groter dat je je werk goed doet, het maakt het contact met collega’s/patiënten waardevoller, het maakt je veerkrachtiger. Je gunt het iedereen.’
Noot
Ad Bergsma is gepromoveerd op geluksadvies en pionier in de positieve psychologie in Nederland. Erwin Klappe is arbeids- en organisatiepsycholoog en tevens de eerste Chief Happiness Officer (CHO) in de Nederlandse ziekenhuiswereld.